Европскиот воз одамна замина – интервју со Александар Нацев за унгарскиот медиум Hype and Hyper.
Веројатно го пропуштивме моментот за интеграцијата на Западен Балкан во ЕУ – изјави Александар Нацев, експерт од Македонија. Во интервју професорот исто така зборува и за заморот од процесот на проширувањето, за бугарските уцени и за проширувањето на НАТО.
И: Процесот на европска интеграција на Западен Балкан во изминатата деценија значително се забави. Дали и вие се уморивте од процесот?
А: Тоа е многу долг и исцрпувачки процес. Читав наслови од стари весници пред само неколку денови и најдов наслов од 2005 година од интервју со нашиот претседател. Во 2005 година тој рече: „Конечно го фативме европскиот воз“, но кога ќе го прочита тоа 18 години подоцна, се чини дека сè уште сме на станицата, а возот одамна заминал. Веројатно го пропуштивме моментот кога требаше да се качиме во ЕУ возот, не гледам дека возот ќе се врати на истата станица во следните неколку години или, уште поважно, во следната деценија. Ако го споредиме времето што го одзема интеграцијата… Да ја споредиме Македонија со Црна Гора. Процесот во Црна Гора трае повеќе од десет години. Отворија релативно мал број поглавја, а постои и своевидно незадоволство од тоа како се одвива процесот. Да се вратиме во Македонија, можеме да кажеме дека го доживуваме замор од долгиот процес за проширување. Уморни сме од чекање толку години и само седење настрана во чекална. Македонија е земја кандидат повеќе од една деценија; Во текот на процесот, направивме некои подобрувања, како визната либерализација во 2009 година, но заморот од проширувањето се доживува во општеството. Има многу реализирани проекти и многу од нашите институции добиваат финансии, но сепак, се чини дека сме заглавени на едно место и не се движиме напред. Секогаш добиваме ветувања кои секогаш имаат некои услови со нив. Сега имаме проблем со Бугарија и сме заглавени во процесот на преговори и постигнување на парламентарното мнозинство за уставни измени. Тоа е прилично комплицирана ситуација.
И: Можете ли да ни дадете повеќе увид за проблемот со Бугарија?
А: Бугарија има два проблема. Првиот проблем е прашањето за заедничката историја. Бугарија се обидува да ја преобликува историјата бидејќи има проблеми со многу споменици и учебници кои велат дека Бугарија била фашистичка земја за време на Втората светска војна и ја окупирала Македонија што е факт низ целиот свет. Имаме билатерална комисија за историја која се обидува да преработи некои делови од нашата историја и да не ги претстави Бугарите како окупатори. Не така одамна се одржа меморијален ден за спомен на депортацијата на македонските Евреи во Треблинка што беше извршена од бугарските власти за време на Втората светска војна. Бугарите се обидуваат да се ослободат од овој факт, но сепак не можете да ја промените историјата. Вториот проблем е значително големото македонското малцинство во Бугарија кое што не го признаваат и покрај десет пресуди од меѓународните судови дека треба да дозволат регистрација на македонски политички партии и невладини организации
И: Тоа е значително тежок спор. Доколку решението на овој спор не оди прилично добро, кои се алтернативите за европската интеграција на Балканот? Кинески инвестиции, руско влијание или можеби сопствен федерален систем?
А: Не, бидејќи последните анкети покажуваат дека сепак поголемиот дел од населението е за влез во ЕУ. Таа бројка беше пред неколку години, од 80 до 83%. Само малку падна, но сепак е над 70%, што покажува дека повеќето луѓе не бараат алтернативи. 90% од големите политички партии се за ЕУ интеграција откако станавме членки на НАТО. Сега интеграцијата во Европската Унија е следниот чекор и нема значително свртување кон различни алтернативи бидејќи различни алтернативи не постојат. Воопшто нема алтернатива.
И: Унгарија е еден од главните поддржувачи на проширувањето на Балканот. Дали е тоа предност?
А: Сметам дека е многу корисно.
И: Зошто?
А: Бидејќи е непишано правило дека, на пример, кога се обидувате да станете и членка на НАТО важно е да имате некој зад вашиот грб, помагајќи ви на различни полиња, обидувајќи се да ги урне сите пречки што се на патот. Затоа е многу важно да добиете поддршка. Кога ќе го погледнете нашиот регион, Словенија беше првата која успеа да влезе во клубот. Романија и Бугарија станаа членки кога беше стратешки важно тие две земји да влезат внатре. Кипар дојде со поддршка од Грција, секогаш е корисно да имаш некој зад грб. Клучно е во Западен Балкан да има некој кој ќе ни помогне по патот. Не е поддршката само од Унгарија, имаме голема помош и од Хрватска и Словенија, поради нашето југословенско минато. Некогаш бевме дел од иста земја: никогаш немало кавга меѓу нас, но за жал, двете други соседни држави Грција и Бугарија имаат отворени прашања со нас. Спорот со Грција е решен, но за жал, плативме висока цена за да го затвориме тоа прашање затоа што го променивме името на нашата земја во Северна Македонија. Сега сме и на пат да платиме уште потешка цена во спорот со Бугарија.
И: Македонија влезе во НАТО во 2020 година, што дава безбедносен чадор. Дали доживеавте некаков економски развој оттогаш поради побезбедното инвестициско опкружување?
А: Не, недоволно затоа што најголемиот прилив на странски економски инвестиции во Македонија е направен во периодот од 2006 до 2011 година. Во 2006 година на власт дојде Демохристијанската партија, која почна да работи на странски инвестиции. 80% од фабриките кои и денес се активни во Македонија беа отворени во тие години. Тоа се големи инвестиции, фабрики кои вработуваа 4000-5000 луѓе. Владата имаше создадено кампања која што се викаше „Инвестирај во Македонија“, имавме и конкретен министер за странски инвестиции и не очекувавме дека ако станеме членка на НАТО значително ќе се зголемат инвестициите. Очигледно е дека сите компании сакаат да бидат на сигурно место, но 80% од инвестициите се случија пред пристапувањето во НАТО.
И: Како експерт за НАТО, како гледате на негласањето на Турција за прием на Шведска и Финска во НАТО? Кои политички процеси би можеле да бидат во игра?
А: Ништо сложено и ништо неочекувано затоа што секогаш им велам на моите студенти: единствената константа во меѓународните односи се вашите сопствени интереси. По истиот принцип се води секоја од земјите во светот. Го правите она што е најдобро за вас. Можеме да бидеме пријатели, можеме да бидеме партнери, можеме да си даваме поддршка еден на друг, но кога ќе влезат во игра националните стратешки интереси, тоа е она што го штитите, а тоа го прави Турција сега. Имаат докази дека се обидуваат да ги екстрадираат сите тие луѓе поради државниот удар што се случи во Турција и тие имаат законско право да го направат тоа, тие можат да го остварат тоа право. Некој може да го означи како уцена, некој може да го нарече паметна меѓународна политика. Се зависи од ставот на тој што ја дава дефиницијата.
The European train has passed long ago—interview with Aleksandar Nacev